سازمان ملل متحد روز ششم نوامبر را به عنوان «روز جهانی مقابله با بهره برداری از محیط زیست به هنگام جنگ و درگیری‌های مسلحانه» نام‌گذاری کرده است. این نام‌گذاری که از سال ۲۰۰۱ آغاز شده و هدف آن افزایش آگاهی‌های عمومی نسبت به تأثیرات زیان‌بار جنگ بر محیط زیست و منابع طبیعی به هنگام جنگ است.
فقدان مدیریت منابع طبیعی می‌تواند عاملی پیشران برای درگرفتن خشونت باشد و تصمیمات افراد را برای پیوستن به گروه‌های مسلح تحت‌تاثیر قرار دهد. «روز بین‌المللی پیشگیری از سوءاستفاده از محیط زیست در جنگ و مخاصمه مسلحانه» که در ٢٠١١ از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد نام‌گذاری شد، یادآور سالیانه تاثیر مخاصمات مسلحانه بر محیط زیست و فرصتی است برای تصدیق نقش‌های مهمی که محیط زیست و منابع طبیعی می‌تواند در بازسازی پس از مخاصمه و نهادینهسازی صلح ایفا کند.
به‌علاوه، برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد دریافته است که در بیش از ٦٠سال گذشته، حداقل ٤٠درصد مخاصمات داخلی با سوءاستفاده از منابع طبیعی، خواه منابع بسیار ارزشمند مانند الوار، الماس، طلا و نفت و خواه منابعی مانند زمین حاصلخیز و آب، پیوند داشته است. مخاصماتی که در آنها پای منابع طبیعی در میان است همچنین دو برابر امکان وقوع مجدد دارند. در سال‌جاری میلادی، مجمع محیط زیست سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای را به منظور به رسمیت شناختن نقش زیست‌بوم‌های سالم و منابعی با مدیریت پایدار را در کاهش مخاطره مخاصمه مسلحانه به تصویب رساند و بر تعهد قوی خود بر اجرای کامل آرمان‌های توسعه پایدار تأکید مجدد کرد. سازمان ملل متحد اهمیت بالایی برای تضمین این امر قایل میشود که اقدام برای محیط زیست بخشی از جلوگیری از مخاصمه و راهبردهای پاسداری از صلح و نهادینهسازی صلح است، چرا که اگر منابع طبیعی نابود شوند که وسایل امرار معاش و زیست‌بوم‌ها را حفظ می‌کند، صلح بادوام وجود نخواهد داشت .
ارتباط جنگ‌ها با منابع طبیعی
جنگ‌های داخلی این فرصت را در اختیار طرف‌های درگیر می‌گذارد تا با استفاده از خلاءهای موجود حفاظتی به بهره‌برداری بی‌رویه و تخریب گسترده منابع طبیعی بپردزاند. تخمین زده میشود در سومالی که از دهه نود میلادی درگیر جنگ‌های خونین داخلی بوده، تجارت غیرقانونی و قاچاق ذغال سالانه بیش از ۳۸۴ میلیون دلار درآمد برای گروه‌های مسلح تروریستی فراهم کرده است.
از دهه نود میلادی تاکنون حداقل ۱۸ جنگ ویرانگر به دلیل رقابت برای تسلط بر منابع طبیعی به راه افتاده است. جنگ‌های داخلی در بسیاری از کشورهای آفریقایی مانند لیبریا، آنگولا و جمهوری دمکراتیک کنگو مستقیم به دلیل تصاحب منابع ارزشمند طبیعی بوده است. در دارفور و همچنین خاورمیانه نیز منازعات فراوانی برای تصاحب منابع آبی و خاک حاصلخیز در جریان بوده است. با افزایش روز افزون جمعیت جهان و نیاز به استفاده از منابع طبیعی برای تأمین غذا و انرژی، احتمال بروز درگیری‌ها و جنگ‌های بیشتری در دهه‌های آینده بر سر استفاده از این منابع وجود خواهد داشت.
برنامه تحقیقاتی بین‌المللی در مورد جنگ و محیط زیست
از دهه نود میلادی تاکنون حداقل ۱۸ جنگ ویرانگر به دلیل رقابت برای تسلط بر منابع طبیعی به راه افتاده است. با افزایش روز افزون جمعیت جهان و نیاز به استفاده از منابع طبیعی برای تأمین غذا و انرژی، احتمال بروز درگیری‌ها و جنگ‌های بیشتری در دهه‌های آینده بر سر استفاده از این منابع وجود خواهد داشت.
از سال ۲۰۰۸ تاکنون برنامه زیست محیطی سازمان ملل متحد به همراه موسسه حقوق محیط زیست و همچنین دانشگاه‌های توکیو و مک‌گیل در کانادا برنامه‌ای تحقیقاتی را برای بررسی نحوه مدیریت منابع طبیعی در مناطق جنگ‌زده انجام داده‌اند. در این پروژه بزرگ بیش از ۱۵۰ مورد مختلف در ۶۰ کشور و منطقه جنگ‌زده جهان مطالعه شده است. این پروژه برای پاسخ‌گویی به بحران‌هایی که زاده جنگ‌های داخلی و یا منطقه‌ای هستند، یک کارزار تبلیغاتی و آموزشی را نیز آغاز کرده است. این کارزار شامل افتتاح یک وب‌سایت جدید به همراه انتشار مواد آموزشی و همچنین مطالعات انجام شده در مناطق جنگ‌زده است. بیش از ۲۲۵ محقق در این برنامه‌های پژوهشی مشارکت کرده‌اند .سازمان ملل متحد همچنین «صلح بانی محیط زیستی» را به عنوان راه حلی جهت حفاظت از منابع طبیعی در مناطق بحرانی معرفی کرده است. منظور از صلح‌بانی محیط زیستی، منظور کردن مدیریت منابع طبیعی در تمام مراحل پیشگیری و کاهش خطرات جنگ، دستیابی به آتش بس و صلح و همچنین بازسازی مناطق جنگ‌زده است.
پاک سازی سلاح‌های جنگی
از دیگر موارد مهمی که در ارتباط با جنگ و محیط زیست وجود دارد، نابودی سلاح‌های برجای مانده بدون وارد کردن خسارت به طبیعت است. این اتفاق هم‌اکنون در مقیاس وسیع در سوریه در جریان است. سازمان منع تسلیحات شیمیایی که جایزه صلح نوبل سال ۲۰۱۳ را نیز به همین خاطر دریافت کرده، هم‌اکنون مشغول نابودی کلیه سلاح‌های شیمیایی و تأسیسات تولید آنها در این کشور است. اما به جز سلاح‌های شیمیایی و هسته‌ای که تأثیرات غیر قابل جبرانی بر انسان و محیط زیست برجای می‌گذارند، مین‌های زمینی نیز به شدت باعث آلوده و خطرناک‌کردن مناطق طبیعی می‌شوند. ایران و افغانستان جزو آلوده‌ترین مناطق جهان به مین‌های زمینی هستند. با گذشت بیش از بیست سال از پایان جنگ ایران و عراق، هنوز انفجار مین در نقاط غربی و جنوبی ایران قربانی می‌گیرد. در تازه‌ترین مورد، انفجار یک مین در روز ۲۶ مهرماه امسال در شهر مریوان هفت کودک را زخمی کرد. با آن‌که کار پاک‌سازی مناطق مرزی ایران از مین‌های زمینی از سال ۱۳۶۶ آغاز شده، اما هنوز مناطق بسیاری در ایران آلوده هستند.
افغانستان نیز به جز آن که به شدت با مین‌های زمینی آلوده است، حدود نیمی از جنگل‌های خود را در استان‌های ننگرهار، کنار و نورستان در جریان جنگ‌های طولانی داخلی از دست داده است.
افغانستان نیز به جز آن که به شدت با مین‌های زمینی آلوده است، حدود نیمی از جنگل‌های خود را در استان‌های ننگرهار، کنار و نورستان در جریان جنگ‌های طولانی داخلی از دست داده است. مطابق گزارشی که برنامه محیط زیستی سازمان ملل در سال ۲۰۰۳ منتشر کرد، بیش از پنجاه درصد از درختان پسته وحشی در افغانستان قطع و چوب آنها فروخته شده است. زندگی حدود هشتاد درصد از مردم افغانستان به طور مستقیم به منابع طبیعی و زمین وابسته است. اما وجود سال‌ها جنگ داخلی و ناامنی به علاوه ضعف مدیریت و همچنین از میان رفتن روش‌های سنتی استفاده از منابع طبیعی، افغانستان را با بحران جدی در این زمینه مواجه کرده است.
جرایم زیست محیطی و باندهای تبهکار
تخمین زده میشود سالانه حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون دلار از این راه عاید گروه‌های مسلح و تروریستی میشود که از شکار حیواناتی مانند فیل یا کرگدن به عنوان یک منبع درآمد استفاده می‌کنند. همچنین سالانه حدود ۱۱ تا ۲۶ میلیون تن ماهی و آبزیان دیگر به طور قاچاق صید میشود. در بسیاری از سواحل آفریقایی، این صیدها با حمایت گروه‌های مسلح که در حال نبرد با یکدیگر یا دولت‌های مرکزی هستند صورت می‌گیرد. تحقیقات سازمان ملل متحد نشان میدهد در پشت پرده سوء استفاده از منابع طبیعی در بسیاری از مناطق بحران زده، باندهای تبهکار و گروه‌های مسلح قرار دارند.
