فاجعه انسانی

درياچه اروميه با پنج هزار كيلو متر مربع وسعت در ميان دو استان آذربايجان غربی و آذربايجان شرقی واقع شده كه حدود ١٣٥ كيلومتر طول و ٥٥ كيلومتر عرض دارد.

تنوع زيستي پارک ملي درياچه اروميه با وجود 548 گونه گياهي و 239 گونه پرنده و 27 پستاندار و به‌دليل اهميت زيست محيطی ، به عنوان يكي از ٥٩ ذخيره گاه زيست كره در مجامع جهانی به ثبت رسيده و مورد حمايت قرار گرفته است.

پارك ملی درياچه اروميه با ٣٠ تالاب اقماری آب شور و شيرين بزرگترين زيستگاه حيات وحش خاورميانه است كه سالانه صدها هزار پرنده بومی و مهاجر در آنها لانه‌سازی و زاد و ولد می‌كنند.

پارك ملي درياچه اروميه كه به دليل ويژگي هاي فوق در فهرست زيستگاه هاي جهاني يونسكو به ثبت رسيده دچار بحران بي سابقه كمبود آب شده است كارشناسان زيست محيطي مي گويند بحران درياچه اروميه به اوج خود رسيده و محافل گوناگون از وقوع فاجعه اي عظيم خبر مي دهند كه عدم توجه به آن خطرات جبران ناپذيري به دنبال خواهد داشت .

بحران درياچه اروميه فاجعه‌اي انساني

بحران درياچه اروميه با تمامي تالاب‌هاي کشور فرق مي‌کند زيرا جوامع انساني حاشيه درياچه بيشتر از ديگر موجودات زنده منطقه تحت ‌تاثير اين بحران قرار دارند.» اين عبارت اظهار نظر معاون استاندار آذربايجان شرقي است كه چندي قبل در مورد بحران موجود اعلام شده بود .

كاهش تدريجی و بدون بازگشت آب درياچه اروميه نه تنها دوستداران محيط زيست را نگران كرده بلكه مجموعه تصميم گيران كشور را نيز به تكاپو واداشته كه چه بايد كرد؟ مدير كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربی عوارض ناشی از خشكی درياچه اروميه را چنين توصيف می‌كند : در صورت بروز چنين فاجعه‌ای علاوه بر از بين رفتن امكانات زيستی برای پرندگان آبزی و كنار آبزی، محيط زيست طبيعی و انسانی نيز دچار لطمات جبران ناپذيری می‌شود.

كيومرث كلانتری يكي از كارشناسان محيط زيست استان چنين نظر مي دهد كه : با خشك شدن درياچه اروميه، پهنه بزرگی از باتلاقها و نمك‌های روان سطح دريا را فرا می‌گيرد كه در نوع خود بزرگترين فاجعه زيست محيطی خواهد بود. وی می‌گويد: با وزش هر بادی مولكول‌های نمك تمام مزارع، باغات، مراتع را فرا می‌گيرد و حتی تنفس نيز برای ساكنان اطراف درياچه اروميه با مشكل روبرو می‌شود.

بخش عمده معيشت ساکنين حوزه درياچه کشاورزي است که در سال‌هاي اخير با خطر جدي مواجه شده که آثار آن به عينه در شهرهاي همجوار درياچه مشاهده مي‌شود

هشدارهايي كه در بالا ذكر شد تنها بخشي از هزاران اظهار نظري است كه توسط كارشناسان امر صورت گرفته است .

كارشناسان معتقدند : «افزايش دما، رشد 50 درصدي تبخير آب، تغيير اقليم و تغييرات کاربري اراضي در حوزه آبريز درياچه اروميه عوامل بسيار مهمي در کاهش روان آب و خشک شدن درياچه اروميه هستند که به طور جدي مورد بررسي و مطالعه قرار نگرفته‌اند.

علاوه بر آن اين تالاب بخت برگشته از سوي نهادهاي گوناگون ، مكاني براي تخليه پساب هاي خطرناك صنعتي شده است . يكي از كارخانه هاي اطراف درياچه كه محصولاتش توليد ماده اوليه صنايع شيشه ، شوينده و كاغذ يعني كربنات سديم است ، پساب هاي حاصل از فعاليت اين كارخانه بنا به دلايلي نامعلوم به حاشيه درياچه اروميه سرازير مي شود .

اين در حالي است كه مسئولين كارخانه هيچگونه اقدامي را جهت ايزولاسيون حوضچه هاي تبخير پساب هاي فوق تاكنون انجام نداده اند به همين جهت نيز پساب هاي ياد شده به سفره هاي زيرزميني نفوذ كرده و آب هاي منطقه را تحت تاثير قرار داده است با علم بر اينكه پساب هاي منتشر شده حاوي آمونياك و سرشار از نمك بوده و طي سال هاي گذشته بخش عمده زمينهاي منطقه را به كوير تبديل كرده حال تجسم كنيد كه اين عمل چه به حال درياچه در حال احتضار خواهد آورد .

آب درياچه اروميه حدود 30 ميليارد متر مكعب تخمين زده مي شود كه نزديك به يك سوم آن را نمك تشكيل مي دهد با اين حساب درياچه اروميه داراي 10 ميليارد متر مكعب نمك طعام با كيفيت بسيار عالي و سرشار از يد است

ميزان پس روي درياچه اروميه و كاهش تراز آبي در يك سال گذشته 95 سانتي متر در مجموع حدود 2متر كسر تراز آبي درياچه را شاهد هستيم كه براي جبران اين كاهش نياز به 5/7 الي 8 ميليارد متر مكعب آب است .

كارشناسان محيط زيست از 9 سال پيش بحران درياچه را اعلام نموده اند سطح آب درياچه در سال 85 با 40 سانت كاهش و امسال نيز با همان مقدار كاهش به 5/1273 متر از سطح درياهاي آزاد رسيده است و بر اثر اين عامل نمك موجود در آب درياچه از 160 گرم در زمان پرآبي به 350 تا 400 گرم در هر ليتر رسيده است و ادامه حيات آرتميا تنها موجود زنده اين درياچه را با بحران مواجه مي كند .

باور هاي مردم آذربايجان از درياچه اروميه :لازم به يادآوري است كه درياچه اروميه برای مردم آذربايجان تنها يك پهنه آبی نيست، بلكه ميعادگاهی برای گردش، تفريح، استراحت و منظرگاه زيبايی‌های خدادادی و شفابخش آلام و دردهاست

آماري بصورت فرضي جهت توضيح مطلب :

-          وسعت حوزه آبخيز درياچه اروميه حدود 5 ميليون هکتارميباشد – وسعت درياچه حدود وسعت حوزه ميباشد ، يعني 500000 هکتار بارش سالانه حوزه 200 – 300 ميليمتر ميباشد ، يعني حدود 12 ميليارد مترمکعب دريافتي حوزه است ازاين ميزان حدود 6 ميليارد در حالت طبيعي بصورت روان آب وارد درياچه ميشود و 6 ميليارد هم از سطح درياچه تبخير ميشود که درياچه در حالت تعادل بسر مي برد و 6 ميليارد بقيه ضمن تغذيه سفره هاي زير زميني تامين آب تالابهاي اقماري و حفظ پوشش گياهي و تنوع زيستي و تبخير تدريجي در طول سال از 5/4 ميليون هکتار سطح حوزه منهاي خود درياچه باعث حفظ اين تعادل ميشود

-            آماري که در يکي از مراتع مشابه اين حوزه سه سال قبل گرفته شده ده برابر ظرفيت مرتع دام وارد مرتع مذکور ميشود حدودا در يک سال بنابه گزارشي به اندازه سي سال بهره برداري و تخريب مرتع انجام ميدهد در حوزه درياچه اروميه هر سال از هر هکتار مرتع بطور متوسط 10 تن خاک و مواد عالي از دست ميرود – اين مسئله باعث تبخير سريع از سطح مراتع ميشود و آن تناسب نصف به نصف که 6 ميليارد جريان سطحي داشتيم به تقليل يافته ورودي سال گذشته از يک ميليارد متر مکعب کمتر شده بود – يعني حدود 40 ميلي متر بارش به روان آب تبديل شده بود و بقيه بعد از کسر مصرف تبخير شده از منطقه خارج گرديده است ، اگر ما تعداد دام را به نصف تقليل دهيم و مرتع 2 برابر شود و روان آبهم 2 برابر گردد حدودا 2 ميليارد بشتر از حالت فعلي آب وارد درياچه خواهد شد و باعث بالا آمدن 50 سانتي متري سطح درياچه خواهد شد .